سرمایه ایمان (کتاب)سرمایه ایمان تألیف ملاعبدالرزاق لاهیجی قمی کتابی مختصر در زمینه اصول دین است که پس از گوهر مراد نوشته شده است. این کتاب مطابق اصول خمسه دین، در پنج باب تنظیم شده است. لاهیجی در این اثر از ذکر اقوال متعدد اجتناب ورزیده است و مطالب را به دور از پیچیده‌گویی نگاشته است. تقریر ادله و براهین به صورت منطقی از ویژگی‌های سرمایه ایمان است. ۱ - مؤلفعبدالرزاق لاهیجی از شاگردان ملاصدرا و داماد وی است. با این حال، او به حکمت مشاء گرایش داشت و منتقد صدرا بود. از وی کتاب‌های شوارق الالهام در شرح تجرید خواجه نصیرالدین طوسی، تعلیقات بر اشارات خواجه، حواشی بر تعلیقات خفری، گوهر مراد و سرمایه ایمان به جا مانده است. میرزا حسن فرزند وی صاحب «جمال الصالحین» از شاگردان وی است. او در عقلی سازی کلام نقش مهمی داشته است. وی در قم به تدریس اشتغال داشته و در همانجا در سال ۱۰۷۲ق درگذشت. [۱]
سرمایه ایمان،لاهیجی عبدالرزاق، ص ۵
۲ - سبب تألیففیاض در آغاز کتاب، سبب تألیف آن را چنین می‌گوید: ::یکی از دوستان وی گوهر مراد را از نظر گذرانده و آن را مناسب فهم مبتدیان نیافته است؛ ازاین رو درخواست نگارش رساله‌ای در عقاید دینیه نموده که مناسب حال مبتدیان بوده و در آن، مسائل ضروری اعتقادی به صورت مستدل بیان شده باشد و وی در اجابت آن خواهش، سرمایه ایمان را نگاشت. [۲]
سرمایه ایمان،لاهیجی عبدالرزاق، ص ۷
۳ - نسبت سرمایه ایمان با گوهر مراداگرچه برخی از تراجم نویسان سرمایه ایمان را تلخیص گوهر مراد معرفی کرده‌اند، [۳]
ریاض العلماء، میرزا عبدالله افندی،ج ۳، ص ۱۱۵؛
[۴]
ریحانة الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، چ ۴، ص۳۶۲
[۵]
روضات الجنات،میرزا محمدباقر خوانساری،ج۴، ص ۱۹۶،
[۶]
یادنامه حکیم لاهیجی،سید محمدباقر حجتی، ص ۲۱۳،
[۷]
جعفر سبحانی، مقدمه بر شوارق الالهام، ص ۲۴
اما این کتاب از آن جهت که تبویب و فصل بندی دگرگون دارد، کتابی مستقل است نه مختصر گوهر مراد. [۸]
نکاتی در باب فیاض لاهیجی و ...، ص ۱۴
حتی برخی مسائل در سرمایه ایمان مطرح شده است که در گوهر مراد به آن‌ها اشاره ای نشده است. [۹]
برای نمونه: رک: سرمایه ایمان، صص ۶۱،۶۷،۶۸،۸۲،۸۳
در برخی موارد نیز تقریرها و ادله جدیدی در سرمایه ایمان ارائه شده است. [۱۰]
برای نمونه: رک: سرمایه ایمان،لاهیجی عبدالرزاق، صص ۵۱،۸۹،۹۰،۱۱۴،۱۵۰،۱۵۱
[۱۱]
نکاتی در باب فیاض لاهیجی و ...، ص ۱۴
۴ - ویژگی‌های کتاب۴.۱ - اختصار و ساده نویسیلاهیجی به غرض نگارش کتابی با زبانی ساده و مناسب فهم مبتدیان به تألیف سرمایه ایمان دست زده است. او مسائل را به نحوی ساده و روان و به دور از تعقید و دشوارگویی بیان کرده است. در این اثر، جز چند مورد معدود از نقل قول‌های متعدد از دیگر متکلمان خودداری کرده است. [۱۲]
سرمایه ایمان، لاهیجی عبدالرزاق،، ص ۱۵
۴.۲ - تقریر منطقی مطالبدر این رساله تحریر ادله و براهین کلامی و فلسفی در قالب‌های منطقی و به طور کامل رعایت شده است. فیاض در مقدمه خود را متعهد کرده است در هر مسأله‌ای تنها به دلیلی که اقوی است و به هیأت شکل اول و یا قیاس استثنایی است، اشاره کند. [۱۳]
سرمایه ایمان، لاهیجی عبدالرزاق،ص ۷
۴.۳ - نوآوریهابرخی مطالب این کتاب تحقیقات نوینی است که در دیگر آثار کلامی فیاض ذکر نشده است: •دیدگاه وی در مسئله حسن و قبح: فیاض قضایای مشتمل بر حسن و قبح مانند «العدل حسن» را از بدیهیات می‌داند. وی برای جمع با کلام حکما که این قضایا را از مشهورات می‌دانند، قائل به تحیث می‌شود. [۱۴]
مقدمه سرمایه ایمان،لاهیجی عبدالرزاق، ص ۴
•در پاسخ به ایرادات در مسأله جبر و اختیار ادعا می‌کند که پیش از این این مسأله به این نحو تحقیق نشده است. ۵ - محتوای کتابسرمایه ایمان دوره مختصری از تمام ابواب اعتقادات است. به گفته مؤلف در مقدمه این کتاب که پس از گوهرمراد نگاشته شده، بعضی از مشکلات کتاب را تسهیل کرده تا به کار مبتدیان آید. [۱۵]
سرمایه ایمان، لاهیجی عبدالرزاق،ص ۷
در این کتاب قضایای مشتمل بر حسن و قبح از بدیهیات به شمار می‌آید. در مقام جمع این کلام با کلام حکما که آن‌ها را از مشهورات شمرده‌اند، قائل به تحیث این قضایا می‌شود به این معنی که این قضایا از جهات و حیثیات مختلف می‌توانند مندرج در انقسام مختلف برهانی، جدلی و ... گردند. این مطلب در باب حسن و قبح از ابتکارات خود اوست. محمدحسین اصفهانی در نهایة‌الدرایه از محقق لاهیحی و ابتکارش در این مسأله نام می‌برد. [۱۶]
سرمایه ایمان، لاهیجی عبدالرزاق،ص ۵
۶ - تبویب کتابسرمایه ایمان به لحاظ ساختاری و تبویب و سرفصل‌ها و موضوعات، بر خلاف گوهر مراد، به مقصد سوم تجرید الاعتقاد شباهت دارد. و در برخی موارد همان مطالبی است که در تجرید بیان شده است. [۱۷]
نکاتی در باب فیاض لاهیجی و ...، ص ۱۴
کتاب مشتمل بر مقدمه و پنج باب -مطابق با اصول خمسه دین- است •باب اول: در توحید؛ این باب ده فصل دارد فصل اول: در بیان معنای وجود و عدم فصل دوم: دربیان معنی موجود بودن واجب.. فصل سوم: در بیان آنکه واجب الوجود را .. فصل چهارم: در ذکر بعضی از خواص واجب الوجود فصل پنجم: در ذکر بعضی از احوال علل... فصل ششم: در معنی حدوث و قدم.. فصل هفتم: در سبب احتیاج ممکن است به علت.. فصل هشتم: در اثبات واجب الوجود فصل نهم: در نفی شریک از واجب الوجود فصل دهم: در صفات واجب الوجود •باب دوم: در عدل؛ این باب هشت فصل دارد. ::فصل اول: در بیان حسن و قبح افعال فصل دوم: در نفی شرور و قبایح از واجب تعالی فصل سوم: در مسأله خلق اعمال و دفع شبهه جبر فصل چهارم: در دفع شبهه شر و بیان قضا و قدر فصل پنجم: در بیان حکمت خدای تعالی فصل ششم: در بیان حسن تکلیف فصل هفتم:در وجوب لطف بر خدای تعالی{{سخ}} در بیان وجوب اصلح بر خدای تعالی •باب سوم: در نبوت؛ این باب مشتمل بر پنج فصل است. ::فصل اول: در بیان حسن بعثت انبیاء و وجوب آن عقلاْ فصل دوم: در بیان وجوب عصمت انبیاء فصل سوم: در طریق معرفت صدق نبی... فصل چهارم: در بیان نبوت پیغمبر ما محمد بن عبدالله (ص) فصل پنجم: در فضل انبیاء بر ملائکه • باب چهارم: در امامت؛ این باب دارای پنج فصل است. ::فصل اول:در بیان معنی امامت فصل دوم: در وجوب عصمت و افضلیت امام فصل سوم: در بیان تعیین امام بعد از حضرت رسول (ص) فصل چهارم:در بیان طریق معرفت سائر ائمه معصومین (ع) فصل پنجم: در بیان غیبت صاحب الامر (ع) فصل ششم: در احوال ائمه جور و وجوب برائت از ایشان •باب پنجم: در معاد؛ این باب حاوی پنج فصل است. ::فصل اول: در بیان وجود معاد و صحت اعاده فصل دوم: در بیان وعد و وعید و ثواب و عقاب فصل سوم: در بیان ایمان و اسلام و کفر و فسوق و نفاق فصل چهارم: در بیان بطلان احباط و جواز عفو و وقوع شفاعت فصل پنجم در وجوب توبه و امر به معروف و نهی از منکر ۷ - چاپاین کتاب پیش از این یک بار در بمبئی و بار دیگر در ایران به طبع رسید و هر دو چاپ دارای کاستی و تحریفات بود. چاپ جدید کتاب به کوشش صادق لاریحانی در انتشارات الزهرا منتشر شده است. ۸ - جستارهای وابستهعبدالرزاق لاهیجی گوهر مراد شوارق الالهام ۹ - پانویس
۱۰ - منابع• مقدمه صادق لاریجانی بر سرمایه ایمان. • لاهیجی، فیاض؛ سرمایه ایمان؛ انتشارات الزهراء، تهران، ۱۳۷۲ به کوشش صادق لاریجانی. • عطایی نظری، حمید؛ نکاتی در باب فیاض لاهیجی و نگاشته‌های کلامی او؛ آینه پژوهش، خرداد و تیر ۱۳۹۰، شماره ۱۲۸. |